(Spakenburg) - Huisen - Amsterdam

Siste dag på sykkel. Båten gjekk frå Spakenburg til Huisen medan me hadde frokost. Det hadde vore mulig å sykla frå Spakenburg, men denne turen er nok laga for personar som ikkje vil eller kan sykle så langt som over 60 km pr dag, derfor første del med båt. Turen er lagt opp slik at alle høgdepunkt i området er med.

Høgdepunkta i dag var var garnisonsbyen Naarden og sluse- og slottbyen Muiden. I Naarden er åttekanta med vollgrav og festningsverk. 

Muiden er kjent for slusa som regulerer eit heilt vannsystem innover i Nederland. I ein tidlegare krig slepte dei vatn inn i området sør for Muiden for å vanskeleggjere framrýkkinga til fienden. 

I Muiden prøve me kippering, laga i ei bu på gata som bare selde fisk. Kippering er fish & chips utan chips, og nylaga var dette veldig godt.

Så skulle me sykle inn i Amsterdam. Innsykling i byar er lakkmustesten på om eit land har ein god sykkelpolitikk. Og Nederland besto testen, igjen. Vel var første del frå Muiden ikkje så koseleg, med høgspentlinje over oss, og motorveg, bussveg, vanleg veg på venstre side av oss. Me følgde knutepunkta som tok av frå den store vegen og sykla så på ei tynn landstripe i mellom to breie kanalar. På denne landstripa var det ikkje bebygd, for her gjekk dei svære høgspentkablane over oss. Men naturen sjølv hadde pynta langs vegen, og sykkelvegen var god.

 Enden av vegen munna ut i fantastisk, prisbelønna sykkel- og gangbru. Nesciobrua. Eg har aldri sett maken. Brua er 800 meter lang, og har kurver. Brua er mykje brukt, og betyr nok at ganske mange fleire kan bruke sykkel på jobb.

Frå brua og vidare innover i byen var det samanhengande sykkelveg heilt fram til Centraal-stasjonen. Når vegar skulle kryssast, var det eigne lys for syklar. Etterkvart som me kom inn i byen, blei det ganske fullt på sykkelstiane, her var det ikkje bare å stoppe midt i vegen for å leite etter skilt, ein måtte anten følgje straumen eller kome seg ut på sida. - Og fotgjengarar måtte bare passe seg.  - Me sykla i tunnell under sentralstasjonen og vidare ut til båten fann me og sykkelsti, og kom lett ombord.

Så var denne turen over. Ei ny erfaring er båt og sykkel, og muligheit til å sykle i gruppe med guide. Kjekt med kjentmann, me fekk mange opplysningar me elles ikkje hadde fått. Men me sykla "individuelt" heile tida. Dels for å kunne stoppe når me vil, dels fordi det er kjekt å finne vegen sjølv.

Å sleppe å pakke kvar dag som når ein syklar frå hotell til hotell er også ein fordel, men ein båtlugar er mindre enn eit hotellrom, for ikkje snakke om eit bad ombord på ein båt samanlikna med eit hotellbad. Eg var litt skeptisk til å ha same kokk kvar dag, men italienske Barbara har laga fantastisk god mat, så einsformig mat var det ikkje nødvendig å vere redd for. Under ligg Gandalf klar for tokt i Osterdok, i gåavstand frå sentralstasjonen.

Alle dei andre er tyske. Eg forstår tysk når dei snakkar til meg, men det er vanskeleg å delta i småsnakket ved bordet, så det blir kanskje litt kjedeleg ved måltida. Det hadde nok vore betre med ei blanding med fleire nasjonalitetar. Men elles er det fint med båt og litt korte strekk når helsa ikkje er heilt topp. I verste fall kan ein bli med båten i staden for å sykle!

Som vanleg kjøpte me turen av Pedalo, som brukte boat-bike tours som operatør. Profesjonelt på alle måtar. Svært god turleiar Rikko Bulten, ekstremt gode ruter og lett å finne fram, fine små byar, veldig godt sykkelstinettverk, svært god mat, kjekk skipper, reint og fint, fin ordning med sjølvbetning av drikke...

Harderwijk - Spakenburg 53,3 km

Både startpunkt Harderwijk og endepunkt Spakenburg ligg ved det som tidlegare var Zuiderzee. I januar 1916 var det storm, springflo og ei stor oversvømming av området. Etter det blei utløpet til Zuiderzee lukka av demninga Afsluitdijk. Det hadde lenge vore planar om å lukke bukta, men det var først etter storflaumen at planane skaut fart. Afsluitdijk stod ferdig i 1932 og Zuiderzee vart IJsselmeer og store område vart tørrlagt og omgjort til polderar. Dette enorme prosjektet, kalla Zuiderzeeprosjektet varte frå 1919 til 1986, og av dei tørrlagte områda oppstod provinsen Flevoland i 1986. Dei opphavlege planane var òg at dei sørvestlege delane av Zuiderzee skulle tørrleggast. Det vart bygd ei dike på tvers av den gamle bukta, men prosjektet har sidan 1980-åra vore på vent, i følge kapteinen på båten fordi ein fann ut at natur var viktigare enn land. 

Me har bare sykla på den gamle delen av Nederland, men rett over bukta frå Spakenburg har me "det nye landet" Flevoland. Det me spesielt legg merke til er ei heil rekke med vindmøller, moderne vindmøller på ei lang rekke.

I dag avslutta me turen på polderland og oppå eit dike. Det var slik eg hadde tenkt ein sykkeltur i Nederland skulle vere, sykle over jordbruksland på den store flatheten og ein og annan landsby. Slik har det ikkje vore. Rett nok var den siste timen i dag slik, elles har det vore mykje skog og landsbyar, me har sykla på fleire sider av ein stor skog som heiter Veluwe. Det er ein gammal skog med svært høge tre, både løv- og barskog. Og faktisk litt kupert.

Sykkelsti i Nederland heiter vietspad. Det er det ekstremt mykje av. Undelaget varierer: Støypte plater som er gode å sykle på, hardstampa grus som er litt tyngre å sykle på, men heilt ok. Vanleg er og støypte steinar lagt i fiskebeinsmønster,  det ristar og humpar litt og sjølvsagt er det asfalt. Ein del av sykkelstiane går også på vegar, enten gardsvegar eller ein tydeleg tildelt del av vegen, kvite striper eller rødmaling eller begge delar. El-sykkelgjengen var svært begeistra over vegen som var merka: Sykkelveg, bilen er ein gjest. Syklar kan konsekvent kjøre mot einvegskøyring, men skal halde seg unna fotgjengaren sitt område, både fortau og gangområde i sentrum av byane (kan sykle i gangfart, ser det ut til). I nokre vegkryss og rundkjøringar har syklistane forkjørsrett. Bilistane er fantastiske til å ta hensyn. Ser dei ein syklist som kanskje tenkjer på å krysse vegen, så stoppar dei. - Slike kryssingar er merka tydeleg, det gjeld ikkje over alt.

I byen Putten var me innom minnesmerket etter ein gjengjeldingsaksjon etter at ein tysk offiser var drepen av nederlandska motstandsfolk. I 1944 blei byen brend, og nesten alle menn blei sende til konsentrasjonsleirar. Av 602 som blei sende til leirane, kom bare 49 tilbake.

Spakenburg var eit syn. Opprinneleg fiskarlandsby, men utviklinga har stoppa opp, sidan Zuidersjøen blei ferskvatn og atkomsten til Nordsjøen blei borte. Mange treskuter, kommersielt drive trebåtbyggeri/ - verkstad, den gamle hamna med tronge gater og små, koselege hus som det ennå bur folk i. Ikkje til å tru! Dette kunne lett ha vore ei turistfelle. Og me såg faktisk eit par damer i den tradisjonelle hollandske kjolen, ei av dei på !

Kampen - Elburg - Harderwijk

Kampen har som hansaby ein eldgammal tradisjon for handel og skipsfart og er kjend for sine gamle hus, blant anna har dei eit rådhus og mange kyrkjer som er bygde på 1300 og 1400-tallet.  Byen har ei av de best bevarte gamle bykjernene i Nederland, blant anna restane av den gamle bymuren (sjå kartet under frå 1652) og dei mange kyrkjene. 

Kart av Kampen 1652. Godt festningsverk. 

På det gamle kartet ser me gamle festningsverk. Dei er nå bytta ut med flaumbeskyttelse, dels murar, dels portar som kan stengjast på kort varsel. Sterke konstruksjonar som skal halde vatnet ute. 

I byen fins mange minne etter ei rik hansatid: gamle fiskebåtar og koggar, og mange bygnigar som skulle vise fram rikdommen til kjøpmennene. Me såg også ein bitteliten bustad og baksida av ein gammal tobakksfabrikk, den siste som var igjen, sjå bilete.

Dette var ein våt dag. Det regna kattar og hundar ein del av tida, men med godt regntøy var det ikkje så verst, for det var ikkje så kaldt. Problemet er at ein når det regnar syklar raskare og ikkje ser så nøye på skilta og kartet, så det som måtte hende, det hende. Me sykla feil. Ruta var i dag i utgangspunktet ganske lang, men me klarte å utvide henne ganske godt. Det blei nok opp mot 70 km i regn og vind. Det betyr at det gjekk ganske raskt på slutten, slik at me akkurat nådde middagen i båten kl 18.30. Alle sat benka då me kom dryppvåte inn, applaus! Men ingen sure miner. - Og god middag i dag også, og høg stemning!

Folk er svært hjelpsomme og imøtekomande i dette landet. Våre tyske venner på elsykkel møtte ein god vegvisar i Kampen då det var arbeid på vegen og omsykling. 

Men ekstra flott var det då me sykla feil, og gjekk inn i eit hagesenter for å lesa kart og bruke Google-map under tak. Staden det hende heiter Mulligen, verkeleg ingen stor stad. Me blei bydd kaffe, og dama som ikkje kunne engelsk, henta sonen som snakka det. Han forklarte fleire alternative ruter og fekk oss inn på vegen igjen. Koseleg! Me kunne sikkert ha fått overnatta også dersom me hadde hatt behov. 

Elburg (23000 innb) er eit syn. Byen har også røter tilbake i steinalder og romartid. I perioden 1392 - 1396 var byen bygd opp igjen etter ein storflaum etter ein byplan med kvadratiske kvartal. (Det må vel vere rekordtidleg!) Denne bystrukturen fins ennå. Også Elburg var ein hansaby. Men det gjekk tilbake med byen utover i moderne tid. Innbyggjarane nekta å betale for ein jernbanestasjon, så toget går forbi. Fisket minska då Zuidersjøen blei danna av eit dike mot Nordsjøen. Tilbake sto då Elburg med mellomalderbyen som dei viser fram til turistar, men det er slett ikkje dårleg, og det var ikkje fullstappa med turistar, det er tydelegvis ikkje slik her i denne delen av Nederland. 

Deventer - Hattem - (Kampen)

Deventer er for oss litt vaksne nordmenn skøyteløp. VM for menn i gullalderen, 1969 og 1973, då vi sat med skjema og noterte rundetider til og med på 10.000 meter. Men Deventer er så mykje meir. Dei har styltefestival, stor bokfestival og Charles Dickens-festival. Byen er kjend for honningkakene sine, og Deventer er ein hansaby. Rikko tok oss på byvandring, og viste oss kyrkja, med opne rom der helgenane skulle ha vore. Forklaringa kunne vere dårleg råd, men truleg var det reformasjonen som tok statuane som skulle ha vore der. Bildet under viser Erasmus Rotterdamus som gjekk på latinskole i Deventer, og var avbileta i eit vindauge over døra til skolen. 

Igjen ein fin dag med sykling fra knutepunkt til knutepunkt. Små, idylliske byar, sykling på dike, jordbruk og skog. Og ferje over Ijssel:

Det mest interessante i dag var å passere eit stort område som er i ferd med å bli eit område med reserveplass for vatnet når det blir ekstrem vannstand. Det blir gjort på den måten at det blir bygd nye demningar på 8 og 7 kilometer som rammar inn eit område som blir liggjande som ei øy mellom elva Ijssel og det nye reservereservoaret Vallei en Veluwe, mellom landsbyane Veessen og Wapenveld. Arbeidet er i avslutningsfasen, og me sykla over to fine bruer som såg ut til å gå over tørt land, men som med berekna frekvens 1 gong pr 100 år vil blir bruer over vatn, inn til gardane som då blir liggjande som øyer. Fordelen med ei slik ordning er heilt klar å unngå flaumar. Når det blir gjort på denne måten, er det også slik at landskapet er i bruk til jordbruk og fuglar alle dei andre 99 åra. - Men for eit strev! Og dette er bare eitt av 30 tiltak mot flaum.

Skipperen fortalde om alle demingane Nederland har bygt mot havet, og det nye landet som er "tatt" frå havet. Ikkje utan omkostningar, grunnvatnet i tilgrensande område sig når det ikkje er kanal mellom gammalt og nytt land, for eksempel. Men mange har flytta inn i områda som før låg under vatn, og det ser ut til å gå bra. 

Me kom fram til den vesle byen Hattem i fin form. Hattem er også ein idyll med alt på plass: Vindmølle, gamle hus, stor kyrkje og koseleg torg. - Vi gjekk ombord, og kl 18.00 tøffa båten vidare til Kampen.

(Arnhem) - Doesburg - Zutphen 44km - (Deventer)

Arnhem er ein by med ca 150 000 innbyggjarar, 13 meter over havet. Opprinneleg var dette ein landsby i eit vegkryss, ikkje ved ei elv. Ca. år 1500 endra innbyggjarane løpet til elva, og Arnhem fekk tilknytning til vassvegane. På 1800-talet var Arnhem ein fasjonabel by for hollandsk elite, men byen er mest kjend for slaget om Arnhem i 1944, om brua over Rhinen. Innbyggjarene blei evakuerte, og byen blei øydelagd og plyndra.

Arnhem gamle rådhus 1850

Den store kyrkja i Arnhem er under restaurasjon, men det sto ein byport og eit hus som såg gammalt ut: Duivelhuis, som vel må bety djevelhuset, sjå bilete.

Gandalf la ut frå Arnhem kl 0700 neste dag, og tok vegen opp elveløpet til den tredje største greina til Rhinen som heiter Ijssel. Den er mykje rolegare enn dei andre elvene må ha vore på. Då frokosten var ferdig, og matpakken klar, sykla me inn i den søte byen Doesburg. Doesburg er ein liten stad med historie tilbake til 1237. Byen låg strategisk til, og var beskytta av bymur. Men elva Ijssel blei grunnare etter 1500-talet, og Doesburg mista makt. Doesburg var med i hansaforbundet.

Ut av Doesburg var løypa vår stengd av vegarbeid. Det var skilt omkjøring, men ikkje godt nok skilta for oss, så me valde ei alternativ rute - godt hjelpte av ein mann som kunne engelsk, to damer som ikkje kunne det og kart/knooppunkten. Mest det siste. Drempt låg på denne alternative ruta, og der var hagane eit syn.

Vidare gjekk vegen gjennom landbruksland. Det er flatt, men det er ganske mange tre som bryt flatheita. Det blir dyrka mykje mais, gras (og kyr), poteter i området. Vi møtte gruppa med Rikko i spissen, og takka vere det fekk me kome inn i Bronkhorst vindmølle som framleis var i drift. Dei malte spelt og mais til dyrefor i dag. Landsbyen Bronkhorst var ein idyll som turismen ennå ikkje har tatt, men bare vent.

Sola kom, og utan regn blei dette ein herleg dag. Litt vind, men me sykla ikke same retningen lenge, så det var ikkje noko større problem. Første dag sykla me vel utelukkande på sykkelsti. Siste del i dag måtte me dele vegen med bilar. Kva har dei gjort i Nederland når bilar og syklar må dele vegen: Dei har gitt syklistane halve vegen ved hjelp av maling. Det er plass til ein bil i midten.

Zutpen er også ein liten by ved Ijssel som var ein hansaby. Walburgiskerk (kyrkje) ligg på Unescos verdsarvliste.

Båt og sykkel: Hansatur ut frå Amsterdam: Wijk bij Duurstede - Arnhem.

Båt og sykkel denne gong med https://boatbiketours.com 

Etter noko strev med kansellerte tog gjekk vi kl 14.10 ombord på MS Gandalf som låg i Osterdok 2 like ved sentralstasjonen i Amsterdam. Der sat alt dei fleste deltakarane klar, alle tyske, utanom mannskapet og oss. Og alle ganske vaksne, Hu der er nokså ung i denne gjengen. Men presentasjonerunden viste at dei fleste er ganske spreke og sykkelvane. Ein av dei "yngre" spring halvmaraton (har gått ned til halv frå heil). Før kl 15 starta båten i retning Wijk bij Duurstede, for ankring og overnatting.

Gandalf, ombygd lastebåt, opprinneleg frå 1932, har 10 lugarar, med plass til 20-22 personar, og både middag og frokost blir servert på båten. Vi smører også lunsjpakke, så all mat er inkludert. Drikke kjem utanom.

Lugaren vår er liten, men det er plass til det vi treng. Det er to dekk og kombinert etesal og opphaldsrom. 

Første stopp Wijk bij Duurstede ligg ved elva Nederrijn som er ei sideelv til Rhinen. Reiseleiar Rikki tok oss på ei kveldsleg byvandring. 

Navnet 'Wijk bij Duurstede' betyr 'nabolag ved Duurstede'. Duurstede er namnet til slottet hvor biskopen av Erkebispedømmet Utrecht i tidligare tider budde. Wijk bij Duurstede er plassert omlag der Dorestad tidlegare var. Mellom år 600 og 850 var Dorestad ein viktig internasjonal handelstad, kor dei kristne frankarane møtte dei ikkje-kristne frå nord, og grensa for romarriket gjekk gjennom Dorestad. 

Det blei laga mynt i Dorestad, av ulike typar. Rundt 850 blei byen plyndra og øydelagd av vikingar. Byen mista også betydning på den tida, og blei ein liten jorbruksstad. Mykje av den gamle byen er vaska bort av elva, og dagens Wijk bij Duurstede ligg ein litt annan stad. 

I Wijk bij Duurstede er den einaste drive-through vindmølle i verda. Ho ligg på det som tidlegare var bymurane ut mot elva. Vindmølla blir ofte forveksla med mølla som ble gjort kjent av Ruisdaels maleri fra 1670, Vindmølla ved Wijk bij Duurstede. Men av denne mølla er det kun grunnmuren igjen av, dei er eit lite stykke unna den eksisterande mølla. Wijk bij Duurstede fekk bystatus i 1300.

Båten låg fint natta over i Wijk, men neste morgon kl 07.30 starta motoren og turen gjekk vidare til Wageningen kor vi kom ca kl 10. Vi hadde felles frokost, så orientering om dagens tur for oss "individuelle", og utdeling av syklar.

Vi fekk kart og liste over knutepunkt. Det fungerte strålande. På vår tur på 40 km passerte vi 27 knutepunkt. Nokre var det 200 meter mellom, andre var det 4 km mellom. Eit par gonger måtte me litt tilbake, men saman med kart var vi heile tida på sporet. Eit av dei beste systema vi har hatt på slike turar. Systemet er 7 - 8 år gammalt, det begynte i Belgia, er nå over heile Nederland og begynner å bli brukt i Tyskland også.

Turen i dag starta på dike (over både elva og terrenget også), inn i skog, over lynghei, og gjennom Wageningen, Renkum og Arnhem. På vegen la me spesielt merke til minnesmerke etter ein flyktiningeleir frå 1914 - 1918. Dette sto midt i ei lynghei

Det nederlandske friluftsmuseet i Arnhem var også interessant. Ei stor samling av hus frå heile landet, ikkje minst vindmøller. I gardshusa gjekk det igjen at husa var kombihus, både for folk og fe. 

Opptakt: Bysykling i Den Haag

I Holland syklar "alle". Dei syklar som danskane rett opp og ned i alle slags klede, typiske sportsklede er det bare konkurransesyklistar på trening som har. Det same gjeld hjelm. Hjelm er altså noko dei stort sett ikkje bruker. Sykkeloppstillingsplassane er fulle, det er underjordisk sykkelparkering med betening og betaling.

Haag er den tredje største byen i Nederland med 500.000 innbyggjarar. I byen finn vi den nederlandske regjeringa og parlamentet, kongens residens og mange land sine ambassader, sjølv om det er Amsterdam som er hovudstaden. Den internasjonale domstolen ligg også i Haag.

Den vesle byen Haag (Graven Hage - grevens hage) blei valt til administrativet sentrum av dei mektigare byane rundt, mellom anna Leiden, Delft og Dordrecht. For å halde byen liten, fekk han ikkje byrettigheitar eller lov å byggje bymur.

Riddarsalen frå 1200-talet

Byen har to system for bysyklar. Det eine er knytta til kollektivsystemet og brikka dei bruker å betale med. Same brikka kan dei leie sykkel for, så sykkelleiga er ein del av det kollektive transportsystemet, som består både av trikk, buss og tog og er veldig godt. Turistar som oss har ikkje brikke og må leie bysyklar i Scheveningen. Det sto litt andre opplysningar på nett og i brosjyrer, med mange utleigestader i Haag også. Men våre undersøkingar førte oss til Du Nord Rijwiewn sykkelutleige i Scheveningen. Trikk 1 førte oss dit. For 10 euro fekk me kvar vår tipp-topp tregirs sykkel med bagasjebrett framme, godt og bredt sete og sittestilling rett-opp-og-ned.  Og kart og forklaring kor med kunne sykle.

Sykkelstrekk er skilta. Men sidan me sykla ruta vår, Hagsche Bluf rute i omvend retning av beskrivelsen, hadde me god nytte av dei såkalla knooppunkten. Det var skilta på svært gode og idylliske sykkelvegar mellom eit knutepunkt og eit anna, uansett retning ein sykla på. Me måtte bare lese ruta vår baklengs.

Me valde ein rundtur nordover i Schweningen. Ein lang tur langs stranda nordover, så inn i skogen, inn i eit strøk med store flotte hus, først hus med såg frå vegen, deretter meir tilbaketrekte hus i parkar. Nokre ambassadar. Me passerte ein golfbane, eit langt strekk langs ein kanal,  forbi prinsesse Beatrix sin residens "i skogen", sykla gjennom parkar, og plutseleg var me inne i sentrum i Haag. - Pannekakelunsj i parken i Haag, så på kryss og tvers i byen, gamle og nyare bygningar, butikkar og bustader, gatetun - og overalt er det lett å sykle.

Her i strøket er det eigen sykkelveg som gjeld. På strandpromenaden får syklistar og gåande kvar sin del. I skogen er det forskjellige stiar, nokre for syklistar og mange for gåande, og i byen er det sykkelvegar langs dei fleste vegar, med eigne lys for syklistar i lyskryssa. Syklar kan konsekvent også sykle mot einvegskjøring, men vere forsiktig i gågater. På sykkelvegane må fotgjengarar vere tilsvarande forsiktige. Bare utlendingar går og vasar i sykkelvegen, det er farleg.

Tilbake til Scheweningen sykla me nokså raskt langs ein kanal, kikka litt på yatchhamna og båthamna før me tok siste stopp på kafe på stranden det det yra og krydde av liv: Kitarar og vindsurfarar var spesielt synlege, spesielt kjekt var det å kikke på nybegynnarar som på land skulle øve seg å få opp dragen sin, bodydragging har eg funne ut at det heiter, når dei får opp dragen i sterk vind, og motstrebande blir dratt avgarde over parasollar og volleyballnett når vinden er sterk. Hu der hadde sans for det, der ho sat trygt på sin kafe og leska seg.